Ontdek de Publicatie & Podcastreeks
Sociaal Rechtvaardig Omgevingsbeleid
Endeavour en Stadsform voerden in opdracht van Departement Omgeving van de Vlaamse Overheid een beleidsverkennend onderzoek uit naar sociale rechtvaardigheid in omgevingsbeleid. Enerzijds werd een publicatie gemaakt met aanbevelingen voor lokale besturen om een grotere sociale rechtvaardigheid te realiseren in hun omgevingsbeleid. Anderzijds werd een podcastreeks gemaakt met opnames van evenementen waarin diverse theoretische en praktsiche experts in dialoog gingen met een breed publiek over diverse theorieën en cases.
De publicatie en de podcdastreeks zijn hieronder beschikbaar!
Ontdek hier de beleidsverkenning ‘Sociaal Rechtvaardig Omgevingsbeleid’. Het eerste hoofdstuk verdiept het kader van sociale rechtvaardigheid in relatie tot omgevingsbeleid, gebaseerd op state-of-the-art literatuuronderzoek naar dit onderwerp. Een tweede hoofdstuk formuleert steeds ambities en daaraan gekoppelde uitdagingen en beleidsaanbevelingen – geordend onder de drie dimensies van sociale rechtvaardigheid. Dit hoofdstuk werd gebaseerd op interviews en dialoogsessies met experts als ook praktijkonderzoek. In bijlage beschrijven we drie cases (sociale waardering van erfgoed, stedenbouwkundige lasten en openbare onderzoeken) die werden onderzocht binnen de opdracht.
Van de verwijdering van de houten banken in het Brusselse Noordstation tot het verbod op dubbele beglazing in de beschermde tuinwijk Le Logis-Floréal – niet zelden ontstaat er frictie tussen de sociale waardering van onroerend erfgoed door haar gebruikers enerzijds en de beleidsmatige waardering ervan anderzijds. Hoe gaan we om met deze frictie? Hoe meten en waarderen we de sociale waarde van onroerend erfgoed? Hoe vergroten we de diversiteit aan perspectieven die deze waarde formuleren? Meer nog, hoe kunnen burgers de betekenis en het gebruik van erfgoed dichter bij deze sociale waarden gaan beheren? We gaan in gesprek met beleids- en praktijkdeskundigen over een sociaal rechtvaardige waardering en beheer van onroerend erfgoed.
Sprekers
Laura Joosten (Miss Miyagi)
Hanne Van Gils (Endeavour)
Jos Hermans en Johan Wolk (Tuinwijk 2020)
Sophie Leroy (Endeavour, Stadsform, moderator)
Geoffrey Vanderstraeten (Departement Omgeving)
Inzichten
De bottom-up sociale waardering van erfgoed kent vaak minder gewicht dan een meer top-down expertenwaardering van erfgoed. Dit heeft gevolgen voor het beheer en gebruik van erfgoed.
Een grotere aandacht voor de sociale waardering van erfgoed en de samenwerking met lokale gemeenschappen vormt een hefboom in het bedenken van hedendaagse vormen van beheer en gebruik van erfgoed.
Niet enkel publieke actoren maken de stad. Integendeel, de meeste ruimtelijke projecten komen er op privaat initiatief. Maar hoe bewaak je maatschappelijke doelstellingen ook in of via deze private projecten? Stedenbouwkundige last vormt een instrument voor publieke overheden om een maatschappelijke return te vragen in ruil voor de winst die gemaakt wordt met een privaat bouwproject. Zo kan een gemeente een stedenbouwkundige last opleggen om een projectontwikkelaar te laten bijdragen aan een in natura, door grondafstand, door het realiseren van sociale woningen of het financieel bijdragen tot verbonden beleidsdoelstellingen. Ondanks haar hoge potentieel in het bouwen aan sociaal-rechtvaardige ruimtelijke ontwikkeling blijft het instrument vandaag vaak onderbenut. Overheden weten vaak geen antwoord te geven op de vragen; hoe bepaal je de aard en schaal van deze last? Wanneer pas je ze wel of niet toe? Waar en voor wie wordt deze maatschappelijke return gerealiseerd?
Sprekers
Peter Lacoere (HO Gent)
Inge Leenders (Departement Omgeving, pilootprojecten stedenbouwkundige lasten)
Arnout De Waele (Atelier Romain)
Jan Denoo (Endeavour, Stadsform, moderator)
Inzichten
In internationaal perspectief zijn stedenbouwkundige lasten in Vlaanderen beperkt op verschillende niveaus. Ten eerste is hun schaal doorgaans erg beperkt. Ten tweede is het type toepassing ervan vaak beperkt. Ten derde is de toepassing ervan vaak niet consequent. Ten slotte komen lokale omgevingsambtenaren vaak tijd tekort om tot sociaal rechtvaardige resultaten te komen in onderhandelingen met private actoren.
Het herdenken van stedenbouwkundige lasten vormt een hefboom in het versterken van sociale rechtvaardigheid binnen en via private projecten.
U kent ze vast, de gele posters op straat. Maar wist u ook dat deze aan u gericht zijn? Zij kondigen een ‘openbaar onderzoek’ aan voor een omgevingsvergunning. Het nodigt iedereen uit om het dossier van een ruimtelijk project in te kijken en, indien u dit wenst, binnen de 30 dagen standpunten, opmerkingen of bezwaren in te dienen die worden overgebracht aan het gemeentebestuur. In theorie vormen deze gele posters en het daaraan gekoppelde openbaar onderzoek een betekenisvolle uitnodiging voor ‘iedereen’ om zich uit te spreken over ruimtelijke projecten in hun leefomgeving. In praktijk dringen enkele vragen zich op. Wie voelt zich aangesproken door deze posters? Wie heeft de tijd en vaardigheden om deze technische dossiers door te nemen, de impact op hun leefomgeving in te schatten en hun standpunt te formuleren opdat deze een gewicht krijgt in de beoordeling en ontwikkeling van een ruimtelijk project? Vormt het instrument een vergroting of verenging van de democratische inspraak in de ontwikkeling van onze leefomgeving?
Sprekers
Raf Pauly (Coördinator van stadsbeweging BRAL, Brussel)
Sigrid Pauwels (UAntwerpen, Metropolitan Legal Lab)
Erik Grietens (Beleidsexpert ruimte, Bond Beter Leefmilieu)
Jan Denoo (Endeavour, Stadsform, moderator)
Inzichten
Waar openbare onderzoeken in theorie open staan voor ieders input bestaat deze procedure uit diverse drempels voor verschillende sociaal-culturele groepen. Op die manier wordt niet enkel belangrijke input gemist maar wordt de macht van zij die deze drempels niet ervan versterkt.
De timing van openbare onderzoeken is te laat om zinvolle input te verzamelen. Eerder dan enkel deze procedures te democratiseren is het wenselijk om andere methoden vroeger in de beleidscyclus in te zetten die een meer democratische inspraak toelaten.
Op dit slotevent van de reeks ‘Sociaal Rechtvaardig Omgevingsbeleid’ gaan we vanuit de vorige avonden samen met experten en beleidsmakers op zoek naar antwoorden op de centrale vraag: Hoe kunnen we omgevingsbeleid sociaal rechtvaardig maken? Hoe garanderen we een ‘just transition’ met aandacht voor effecten van bepaalde beleidsmaatregelen op sociale aspecten zoals betaalbaarheid, inclusie/exclusie, diversiteit, …? Genereert het beter inbedden van andere gezichtspunten in de beleidsvorming nieuwe oplossingen voor omgevingsvraagstukken? Hoe kunnen we ongehoorde stemmen structureel inbedden? In de vorige avonden gingen we telkens in op bestaand of in opmaak zijnde omgevingsbeleid (rond erfgoed, stedenbouwkundige lasten en openbare onderzoeken) en formuleerden we aanbevelingen voor beleid, regelgeving en instrumenten. In dit slotdebat formuleerden we overkoepelende aanbevelingen rond procesinnovatie en reflecteren we over de initiële vraagstelling. We eindigen niet met een open vraag maar gaan aan de slag. Departement Omgeving lanceert deze avond ook haar handboek ‘Samenwerken aan sociale buurten’ om lokale besturen handvaten te geven voor een meer sociaal omgevingsbeleid.
Sprekers
Trui Steen (KUL, Instituut voor de Overheid)
Eva Kail (Stad Wenen, oprichter frauenburo)
Pepijn Kennis (AGORA.Brussels)
Tim Devos (Ugent, VUB, Endeavour)
Geoffrey Vanderstraeten (Departement Omgeving)
René van der Lecq (Departement Omgeving)
Sophie Leroy (Endeavour, Stadsform, moderator)
Inzichten
Waar sociale rechtvaardigheid vaak focust op distributieve rechtvaardigheid is er nog veel groeimarge onder procesinnovatie. Er kan nog veel geleerd worden van nieuwsoortige inspraakformules die bijdragen tot de verschillende stappen in de beleidscyclus. Het potentieel van burgerpanels kan volgens Pepijn Kennis nog verder worden ontsloten.
Naast het strategisch samenwerken met externe actoren van een evoluerend middenveld is het ook interessant om nieuwe perspectieven te institutionaliseren zoals gebeurde met het Frauenburo in Wenen, toegelicht door Eva Kail.
Het institutioneel inbedden van en het gewicht toekennen aan sociaal-ruimtelijke kennis is essentieel in het bevorderen van sociale rechtvaardigheid in omgevingsbeleid, duidt Tim Devos.